متوفى نیمه دوم قرن چهارم هـ. ق

ولادت

حمزة بن عبدالعزیز دیلمى مشهور به (سلاّر دیلمى) فقیه فرزانه و عالم گران قدر از فقها و اندیشمندان نامدار و برجسته قرن پنجم قمرى است که هر چند در علوم رایج زمان خویش سرامد و خبره بود، ولى مقام و منزلت او در فقه، تمام ابعاد و جوانب علمى اش را تحت شعاع قرار داده است و وى را مى توان به عنوان دانشمندى بزرگ در دنیاى علم  و معرفت  معرفی کرد.

متاسفانه از تاریخ دقیق ولادت، زمان هجرت از زادگاه، مدت اقامت در حلب، مسافرتها، ازدواج و فرزندان این عالم بزرگوار، در هیچ کتابى سخن به میان نیامده است. ولى وجود پاره اى شواهد و مستندات، مانند مطالعه زندگى استادان، معاصران و شاگردان وى و این که او گاهى به نیابت از شیخ مفید[1] و سید مرتضی علم الهدی[2] بر کرسى تدریس مى نشست و شاگردان برجسته آن بزرگواران را از دانش بیکران خویش بهره مند مى ساخت، می توان حدس زد که در نیمه دوم قرن چهارم، کلبه ساده و با صفای عبدالعزیز دیلمى را با قدوم مبارکش، روشن و منور ساخته است، اما بدون تردید، زادگاه این فقیه والامقام دیلمان است. امروزه نام بخش کوچکى است که با یکصد و سى و چهار آبادی، از توابع شهرستان عالم پرور لاهیجان در استان گیلان است[3] در زمان سلاّر دیلمى این منطقه تاریخی، داراى وسعت گسترده اى بوده است. به گفته مورخان همه استانهاى شمالى کشور، مانند گیلان، مازندران (طبرستان) گرگان (استان گلستان) و برخى از مناطق دیگر مانند قومس (سمنان و دامغان)، مناطقى از ری، قزوین و آذربایجان در گذشته در قلمرو نفوذ و سیطره حکومت دیلمیان بوده است.[4]

دیلمیان قبل از پذیرش اسلام، خطرناک ترین دشمنان اعراب مسلمان بودند. بنابر شواهد تاریخی، مردم دیلم پس از فتح ایران به دست مسلمانان و انقراض ساسانیان تصمیم داشتند به نحوى استقلال ایران را دوباره به دست آورند و در برانداختن خلفا نیز کوشش مى کردند. آنان در راه هدف خود سرسختى عجیبى نشان مى دادند و چون علویان، همواره در حال مبارزه با خلفاى جور بنى امیه و بنى عباس بودند و دیلمیان از راه پناه دادن به علویان، مى خواستند خلفا را براندازند و مظلومان را یارى دهند. و همین امر باعث تشرف آنان به دین اسلام شد. [5]

سلاّر اسمى است که در لغت فارسى و عربى اصلا وجود ندارد و مترجمین آن را به جاى لفظ سالار استعمال کرده اند، ولى در رجال بحرالعلوم آمده است که سلاّر معرب سالار است. [6]